Tavla, yaklaşık 5000 yıllık bir geçmişe sahip, tarihin en eski oyunlarından biridir. Mezopotamya’da doğduğu düşünülen bu oyun, zamanla Pers, Roma ve Bizans gibi büyük uygarlıkların kültüründe yer edinmiş ve günümüze kadar ulaşmıştır. Tavla, basit bir zar oyunu gibi görünse de derin bir strateji, öngörü ve risk yönetimi gerektirir. Bu yönleriyle, yöneticilik becerileri ve iş dünyası için güçlü bir metafor sunar.
Tavlanın Gelişimi ve Büzür Mehir Hikayesi
Tavlanın ilk ortaya çıktığı coğrafyanın Mezopotamya olduğu düşünülse de, oyunun çeşitli kültürler tarafından benimsendiği ve geliştirildiği bilinmektedir. Tavla, Persler döneminde çok daha derin anlamlar kazanmış ve bu dönemde "Nard" adıyla anılmıştır. Pers mitolojisinde, tavlanın ortaya çıkışına dair ilginç bir hikaye anlatılır:
Bir Pers veziri olan Büzür Mehir, Hint kralı tarafından gönderilen satranç oyununu çözmüş ve buna cevaben tavlayı icat ederek Hint kralına sunmuştur. Hint kralı, satranç oyunuyla birlikte Büzür Mehir’e bir mesaj da göndermiştir. Bu mesajda satrançın zekâ ve stratejiyi temsil ettiği, dolayısıyla Hint halkının Perslerden daha üstün olduğu ima edilmiştir. Büzür Mehir ise buna cevaben tavlayı göndererek şu notu eklemiştir:
"Hayat bir satranç oyunu gibi sadece stratejiye ve akla dayalı değildir. Hayatta şans, kader ve zamanın döngüsü büyük bir rol oynar. Bu yüzden, her ne kadar zekâ ve strateji önemli olsa da, insanın hayatını yönlendiren, zarların getirdiği şans kadar bilinmezdir."
"Tavlada gördüğün 24 hane, bir günü oluşturan 24 saati; 30 taş, bir ayı oluşturan günleri; 12 çift hane, bir yılı oluşturan ayları temsil eder. Siyah ve beyaz taşlar gece ile gündüzü simgelerken, iki zar ise hayatta her zaman bir rastlantı payı olduğunu hatırlatır. Hayat, insanın kendi stratejisiyle birlikte bu döngü ve rastlantılar içinde şekillenir."
Büzür Mehir aynı zamanda tavlanın külinç(*) erdemini, ölçülülük ve düşünceyi temsil ettiğini vurgulamıştır. Bu not ve çıkarımlar, tavlanın sadece bir oyun değil, aynı zamanda bir hayat metaforu olarak algılanmasına neden olmuştur. (*)"Külinç" kelimesi, genellikle bir değer ya da erdemi ifade eden Farsça kökenli bir sözcüktür. Büzür Mehir hikayesinde tavlanın temsil ettiği kavramlar arasında geçen "külinç", dürüstlük, onurlu davranış veya denge anlamına gelir.
Ancak burada şu ayrımı yapmak önemlidir: Tavlanın tarihçesi MÖ 3000 yıllarına kadar uzanır ve Mezopotamya kültürüne dayanır. Büzür Mehir'in hikayesi ise MS 6. yüzyılda geçer ve bu nedenle, tavlanın Persler tarafından yeniden yorumlanması ve derin anlamlarla zenginleştirilmesi sürecine işaret eder. Yani Büzür Mehir tavlayı tamamen sıfırdan icat etmemiş, var olan bir oyunu felsefi ve kültürel bir sembole dönüştürmüştür. Ancak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki, Büzür Merih'in tavlaya katkısının bugünkü oyunun temellerini oluşturmada çok büyük etkisi olmuştur.
Günümüzde artık tavlanın yolculuğu konusunda daha fazla bilgiye sahibiz. Bu bilgiler ışığında üzerinde çokça mütabık kalınan şekilde tavlanın gelişimi ile ilgili şunları söyleyebiliriz:
1. Mezopotamya Kökeni:
Tavlanın en eski biçimlerinden biri, M.Ö. 3000 yıllarında Mezopotamya’da (günümüz Irak bölgesi) oynanan "Ur Kraliyet Oyunu" olarak bilinir. Bu oyun, arkeolog Leonard Woolley tarafından 1920’lerde Ur'da yapılan kazılarda keşfedilmiştir. Ur Kraliyet Oyunu, modern tavlanın atası olarak kabul edilir ve benzer bir tahta üzerinde, zarlar ve taşlarla oynanır.
2. Pers Etkisi:
Tavla, bugünkü formuna en çok Pers İmparatorluğu döneminde yaklaşmıştır. M.S. 6. yüzyılda, Persler tarafından "nard" adı verilen bir oyun geliştirilmiştir. Bu oyun, modern tavlaya oldukça benzeyen kurallarla oynanıyordu. Pers mitolojisinde, nard oyununun bilgelik, şans ve stratejiyi simgelediği söylenir. Tavla ile ilgili en büyük mit olan Büzür Mehir hikayesi bu döneme aittir.
3. Antik Yunan ve Roma:
Antik Yunanlılar ve Romalılar da tavla benzeri oyunlar oynuyorlardı. "Tabula" adlı oyun, Roma döneminde popülerdi ve tavlanın önemli bir öncüsüydü. Romalılar bu oyunu askerleri arasında eğlence ve strateji aracı olarak kullandılar.
4. Orta Çağ ve Avrupa’ya Yayılması:
Tavla, İslam İmparatorluğu’nun yayılmasıyla birlikte Orta Doğu’dan Avrupa’ya taşındı. Orta Çağ boyunca Avrupa’da popüler hale geldi ve farklı kültürlerde çeşitli isimlerle anıldı. Örneğin, İngiltere’de "backgammon" olarak bilinirken, diğer dillerde farklı adlar aldı.
5. Osmanlı Dönemi ve Modern Tavla:
Osmanlı İmparatorluğu döneminde tavla büyük bir popülarite kazandı. Osmanlılar oyunu geliştirdi ve bugünkü formuna yakın bir hale getirdi. Günümüzde Türkiye'de oynanan tavla, stratejik yönü ve sosyal bir etkinlik olarak önemiyle kültürel bir simge haline gelmiştir.
Bu tarihsel gelişimden ve hikayelerden sonra konumuza dönerek tavlanın modern dünyada nasıl bir liderlik metaforu haline gelebileceğine bakalım.
Tavla ve Şansın Rolü: Yönetilebilir Ama Sıfırlanamaz
Tavlada zarların düşüşü, şans faktörünün oyunda nasıl etkili olduğunu gösterir. Ancak bu, tamamen kontrol edilemez bir durum değildir. İstatistik ve olasılık hesaplamalarını kullanarak, şansın etkisini minimize edebiliriz. Zar kombinasyonlarının ihtimalleri, taşların yerleşimi ve oyunun mevcut durumu doğru analiz edilirse, riskleri daha iyi yönetmek mümkün olur.
Yöneticilik Bağlantısı:
İş dünyasında da benzer bir durumla karşılaşırız. Beklenmedik olaylar ve şans faktörleri her zaman vardır. Ancak piyasayı analiz ederek, verilere dayalı kararlar alarak ve alternatif senaryolar oluşturarak riskleri azaltabiliriz. Örneğin, 2020 pandemi süreci, beklenmedik bir olay olarak şirketleri hazırlıksız yakaladı. Ancak bazı firmalar, esnek stratejiler ve doğru risk yönetimi sayesinde bu süreci daha az hasarla atlattı. Örneğin, e-ticaret devi Amazon, pandeminin getirdiği zorluklara hızla uyum sağlayarak lojistik ağını genişletti ve bu süreçte pazar payını artırdı.
Başlangıç Kararlarının Önemi
Tavlada oyunun başında yapılan yanlış bir hamle, sonraki tüm stratejilerinizi etkileyebilir. Taşları doğru bir şekilde yerleştirmemek ya da erken bir risk almak, rakibin avantajına çalışır ve toparlanmayı zorlaştır. İş hayatında da başlangıç kararları, bir projenin ya da stratejinin kaderini belirleyebilir.
Yöneticilik Bağlantısı:
Bir projeye başlarken yapılan planlama, işe alınan doğru ekip ya da atılan ilk adımlar, uzun vadeli başarı için kritik öneme sahiptir. Örneğin, bir teknoloji şirketi yeni bir ürün geliştirme sürecinde başlangıçta yeterli piyasa araştırması yapmazsa, ürün piyasaya çıktığında talep görmeyebilir. Airbnb'nin başlangıçtaki başarısı, doğru zamanda doğru kullanıcı kitlesine hitap eden stratejik bir lansman yapmaları sayesinde olmuştur. İhtiyaç duyulan bir boşluğu doldurarak ve kullanıcı deneyimini merkeze alarak başlangıç kararlarının önemini göstermişlerdir.
Risk Almak: Gidişata, Rakibe ve Şansa Güvenmek
Tavlada zaman zaman taşlarınızı açık bırakmak gibi riskli kararlar almanız gerekebilir. Bu, oyunun akışına, rakibinizin tarzına ya da zarın getireceği şansa bağlıdır. Ancak bu riskleri alırken bilinçli olmalı ve oyunun genel stratejisine uygun hareket etmelisiniz.
Yöneticilik Bağlantısı:
İş dünyasında risk almak kaçınılmazdır. Pazar koşulları, rakiplerin hamleleri ve iç faktörler bu kararları şekillendirir. Ancak risk, plansızca alınmaz. Verilere ve sezgilere dayalı olarak alınan bilinçli riskler, büyük kazançlar getirebilir. Örneğin, Elon Musk’ın Tesla ile elektrikli araç pazarına büyük bir risk alarak girmesi, doğru stratejiyle birleştiğinde bir devrime dönüştü. Ayrıca, riskin başarısızlık getirdiği durumlarda bile liderlerin bu deneyimden öğrenerek gelecekte daha güçlü hamleler yapabilmesi önemlidir. Örneğin, Dyson’ın elektrikli araç projesini iptal etmesi, yanlış yönlendirilmiş bir risk gibi görünse de şirketin diğer yenilikçi alanlara odaklanarak büyümesine katkı sağlamıştır.
Tavla ve Liderlik Felsefesi: Oyun Gibi Yönetmek
Tavla, sadece bir oyun değil, liderlik ve yöneticilik için güçlü bir öğretmendir. Bu oyun bize:
- Stratejinin önemini: Taşları yerleştirirken uzun vadeli plan yapmayı,
- Risk yönetimini: Her zaman risk almayı değil, doğru zamanda ve doğru miktarda risk almayı,
- Esnekliği: Şansın getirdiği değişimlere hızla adapte olmayı öğretir.
Bir yönetici olarak, tıpkı tavlada olduğu gibi, kontrol edemediğiniz faktörleri kabul etmeli, ancak elinizdeki kaynakları en iyi şekilde kullanarak oyunu kendi lehinize çevirmelisiniz. Örneğin, bir lojistik şirketi, petrol fiyatlarının artışı gibi dışsal bir faktöre hızlı bir şekilde adapte olarak operasyonlarını yeniden düzenleyebilir. Liderlik felsefesi aynı zamanda çalışanların yeteneklerini en verimli şekilde kullanmayı da içerir. Google’ın çalışanlarına sağladığı serbest zaman politikası, inovasyon ve stratejik esneklik adına bir liderlik metaforu olarak görülebilir.
Tavladan Derslerle Daha İyi Yönetmek
Tavla, bize hayatta her zaman kontrol edemeyeceğimiz durumlar olduğunu ama bu durumların üstesinden gelebilmek için strateji geliştirebileceğimizi öğretir. Tıpkı tavlada olduğu gibi, iş hayatında da şans faktörünü tamamen yok edemezsiniz. Ancak, "şansızlıkla" karşılaştığınızda hazırlıklı olmak ve bu fırsatı kendi avantajınıza çevirmek sizin elinizdedir.
Başlangıçta attığınız adımlar, aldığınız riskler ve oluşturduğunuz stratejiler, uzun vadeli başarı için belirleyicidir. Tavlanın bu metaforik derslerini iş dünyasında uygulayarak hem kendiniz hem de ekibiniz için daha bilinçli ve cesur bir liderlik tarzı geliştirebilirsiniz.
Tavlada olduğu gibi yöneticilikte de sabır ve öngörü çok önemlidir. Şansa yer bırakın ama kontrolü asla tamamen kaybetmeyin. Cesur olun, ancak cesaretinizi her zaman bilgi ve sezgiyle destekleyin. Ve en önemlisi, oyunun size sunduğu her değişimi öğrenmek ve gelişmek için bir fırsat olarak görün. Bu, hem bir lider olarak sizi hem de temsil ettiğiniz organizasyonu ileriye taşıyacaktır.
Unutmayın: Tavla gibi yöneticilik de bir denge oyunudur. Şansınıza güvenebilirsiniz, ama başarıyı getiren, stratejiniz ve cesaretinizdir.
Siz ne düşünüyorsunuz?
(Bu yazının düzenlenmesinde ve görsel tasarımda YZ araçlarından destek alınmıştır.)
bayErgin'den Notlar Mail Grubu