Karar Vermek: Liderin Yolu

Karar vermek insan yaşamının temel taşlarından biridir. Her gün, küçük ya da büyük fark etmeksizin sayısız karar veririz. Ancak bir lider için karar alma süreci yalnızca kendisini değil, ekibini, organizasyonunu ve uzun vadeli stratejileri de etkilediği için çok daha kritik bir öneme sahiptir.

Bununla birlikte karar alma süreçleri yalnızca bilişsel yetkinlik değil, fiziksel ve zihinsel dayanıklıkla da doğrudan ilişkilidir. Uyku, beslenme, zihinsel berraklık ve enerji seviyeleri gibi faktörler bir liderin karar alma kabiliyetini doğrudan etkiler. Yani uzun saatler çalışmak yerine, yüksek kaliteli kararlar verebilmek için beyin gücünü verimli kullanmak çok daha önemlidir.

Bu yazıda karar alma süreçlerinin nasıl işlediğini, bir liderin gün içinde verdiği kararları nasıl yönettiğini, karar yorgunluğunu nasıl minimize edebileceğini ve uyku düzeninin karar alma süreçlerine etkisini inceleyeceğiz.

1. Karar Alma Süreçleri ve Türleri

Araştırmalara göre bir insan günde yaklaşık 35.000 karar veriyor. Ancak bu kararların çoğu farkında olmadan alınan bilinçsiz veya rutin hale gelmiş seçimler.

Karar Türleri ve Günlük Dağılımı

Bu tablo kararların büyük çoğunluğunun bilinçsiz ve rutin olduğunu, en önemli kararların oldukça küçük bir yüzdeyi (≈%0.6) oluşturduğunu gösteriyor. Ancak her ne kadar oransal olarak çok küçük olsa da, gün içinde verdiğimiz 150 - 200 adet kararın yaşamımız ve çevremiz üzerinde büyük bir etkisi olduğu gerçeğini de gözler önüne seriyor. Bir başka deyişle bir insan yetişkinlik dönemindeki 40 sene boyunca ortalama 2.5 milyondan fazla kritik, 200.000'den fazla ise çok kritik karar alıyor! Liderler içinse bu sayı 300.000'i geçiyor. Bir lider için bilinçli ve stratejik kararlar çok daha büyük bir öneme sahip; çünkü aldığı her karar işin, organizasyonun ve ekibinin kaderini etkileyebiliyor.

Bu arada şu dilsel bilgiyi de yeri gelmişken vermekte yarar görüyorum:

Karar "almak" ve karar "vermek" Türkçe'de aynı anlamı ifade eden birleşik fiillerdir. Kullanım şekline, kararın doğasına, seçim sunulup sunulmamasına, önündeki sözcük ve ek yapısına göre kişinin tercih ettiği şekilde her ikisi de kullanılır. Nüanslara gelince; genellikle küçük ve rutin kararları veririz, çünkü bu tür kararlar genellikle hızlı, içgüdüsel ve alışkanlıklara dayalıdır; örneğin, “Bugün mavi gömleği giymeye karar verdim” veya “Öğle yemeğinde et yemeye karar verdim” gibi. Ayrıca seçenek sunulduğunda da genellikle karar veririz: "Mavi hapı içmeye karar verdim". Öte yandan, büyük ve stratejik kararları (eğer ortada seçenek yoksa) genellikle alırız, çünkü bu tür kararlar daha fazla düşünme, analiz yapma ve geleceğe dair etkileri değerlendirme gerektirir; “Kariyer değişikliği yapma kararı aldım” veya “Şirketin Avrupa pazarına açılma kararı aldık” gibi ifadeler, uzun vadeli etkileri olan seçimlerin bilinçli şekilde yapıldığını gösterir. Liderlik perspektifinden de, bir yönetici “Toplantıyı 14:00’e almaya karar verdik” diyerek küçük bir operasyonel bir karar verirken, “Şirketin yeni büyüme stratejisini belirleme kararı aldık” diyerek daha büyük ve kapsamlı bir süreci vurgular. Bununla beraber, "karar vermek" ifadesi, Farsça'dan dilimize geçmiştir ve Fransızca'dan gelen "karar almak" sözünden çok daha önce yerleşmiş olduğu için daha yaygın olarak kullanılmaktadır.

2. Bir Liderin Günlük Karar Alma Mekanizması

Başarılı liderler, kararlarını önceliklendirmeyi ve bilişsel enerjisini en iyi şekilde kullanmayı bilirler.

Şimdi gelin bir teknoloji şirketi CEO’sunun günlük karar alma sürecine yakından bakalım:

06:00 – 08:30 | Stratejik Düşünme & Planlama (Rutin & Büyük Kararlar)

Öncelik Belirleme ve Gün Planlaması

Gün içinde hangi konulara öncelik vereceğine karar verir.
En kritik toplantıları ne zaman yapacağına karar verir.
Takımıyla hangi mesajı nasıl paylaşacağına karar verir.
Önemli bir müşteriyle görüşmesi varsa hangi stratejiyi izleyeceğine karar verir.

CEO, büyük ve önemli kararlarını sabah saatlerine yerleştirir, çünkü zihinsel enerji en yüksek seviyededir. Kararları önceliklendirme prensibiyle yönetir ve günü stratejik bir şekilde planlar.

08:30 – 12:00 | Çalışma ve Karar Alma Süreçleri (Operasyonel & Stratejik Kararlar)

Toplantılar ve Kritik İş Kararları

Şirketin yeni bir projeye yatırım yapıp yapmayacağına karar verir. (Büyük Karar)
Takım içindeki bir rolü değiştirme veya yeni birini işe alma kararı alır. (Operasyonel)
Bir müşteriyle yapılan anlaşmada nasıl bir fiyat politikası izleyeceğine karar verir. (Operasyonel)
Teknoloji ekibinin yeni bir ürün güncellemesini erteleyip ertelemeyeceğine karar verir. (Büyük Karar)
Yatırımcılarla yapacağı bir toplantıda nasıl bir sunum yapacağına karar verir. (Büyük Karar)

CEO, ilk toplantıları genellikle en zor ve karmaşık konulara ayırır. Sabah saatlerinde zihinsel enerjisi yüksek olduğu için stratejik ve operasyonel kararlarını net ve hızlı bir şekilde alabilir.

12:00 – 13:00 | Öğle Yemeği & Düşünme Molası (Rutin & Küçük Kararlar)

Yemek Seçimi ve Rahatlama

Öğle yemeğinde ne yiyeceğine karar verir. (Küçük Karar)
Kısa bir yürüyüş mü yapacağına yoksa masasında mı kalacağına karar verir. (Küçük Karar)
Öğleden sonraki toplantılar öncesinde zihinsel bir toparlanma süreci geçirir.

Liderler genellikle karar yorgunluğunu önlemek için öğle saatlerinde bir mola alır. Bilinçli olarak meditasyon, kısa bir yürüyüş veya sessiz bir zaman geçirerek zihni dinlendirirler.

13:00 – 16:00 | Öğleden Sonra Çalışma ve Karar Yönetimi (Operasyonel Kararlar)

Detaylı Çalışmalar ve Yönetim Kararları

Ürün ekibinin sunduğu yeni bir özelliği onaylar ya da reddeder (Operasyonel)
Şirket içindeki bir kriz durumuna nasıl müdahale edeceğine karar verir. (Operasyonel)
Şirketin pazarlama ekibinin sunduğu yeni kampanyayı kabul edip etmeyeceğine karar verir. (Operasyonel)

Öğleden sonra enerjisi biraz azaldığı için, önceden düşünülmüş kararları uygulamaya yönelik süreçlere odaklanır. Büyük kararları sabah almış olduğu için, burada daha çok operasyonel ve yürütmeye yönelik seçimler yapar.

16:00 – 18:00 | Sosyal Bağlantılar ve Geri Bildirim (Orta Ölçekli & Küçük Kararlar)

Takım Etkileşimleri ve Kararları

Takım üyelerinden gelen talepleri değerlendirir.
Bir çalışanı ödüllendirmeye veya ona yeni bir görev vermeye karar verir.
Kendi liderlik tarzını geliştirmek için ne yapması gerektiğine karar verir.

Bu saatlerde karar yorgunluğu ortaya çıkmaya başlar. CEO, kritik kararlar yerine insan ilişkilerine odaklanır, ekibini dinler ve kültürel meseleleri ele alır.

18:00 – 21:00 | Akşam Rutinleri & Kişisel Gelişim (Bilinçsiz & Orta Ölçekli Kararlar)

Gün Sonu Değerlendirmesi ve Kişisel Zaman

Günü nasıl geçirdiğini değerlendirir.
Akşam yemeğinde ailesiyle veya arkadaşlarıyla vakit geçirir.
Kitap okur, yeni teknolojiler veya liderlik üzerine makaleler inceler.

Başarılı liderler, kişisel gelişimlerine yatırım yaparlar. Akşam saatleri, yeni şeyler öğrenmek ve uzun vadeli düşünmek için harika bir zamandır.

21:00 – 23:00 | Rahatlama & Uyku Hazırlığı (Bilinçsiz & Küçük Kararlar)

Zihni Dinlendirme ve Uyku Düzeni

Bir dizi mi izleyecek, kitap mı okuyacak?
Arkadaşları ya da ailesi ile bir akşam planı mı yapacak?
Telefonunu ne zaman kapatacak?
Ertesi gün için ne tür küçük planlamalar yapacak?

CEO, uyku kalitesini artırmak için teknolojik cihazlardan uzaklaşır ve zihni rahatlatıcı aktivitelerle ilgilenir.

3. Uyku ve Karar Alma Performansı

Uyku, karar alma süreçlerinin verimli olmasını sağlamak için hayati öneme sahiptir. Ancak yalnızca uyku süresi değil, uyku kalitesi de liderlerin performansını etkiler.

Uyku, yalnızca fiziksel bir ihtiyaç değil, aynı zamanda zihinsel berraklık ve karar alma becerisi için kritik bir faktördür. Yapılan araştırmalar, uyku yoksunluğunun karar verme sürecini olumsuz etkilediğini, bilişsel esnekliği azalttığını ve riskli kararlar alma eğilimini artırdığını göstermektedir.

Uyku Süresi ve Karar Alma Yetisi

Liderlerin yüksek kaliteli kararlar alabilmesi için yeterli ve kaliteli uyku alması gerekmektedir. Uyku süresi, bireyler arasında değişiklik gösterse de, genel olarak 7-8 saatlik uyku bilişsel performans için önerilmektedir. Ancak, süreden daha önemli olan faktör, uykunun derinlik ve kesintisizliğidir.

Karar Yorgunluğu ve Uyku Eksikliği

Uyku eksikliği olan bireyler, kararlarını daha fazla içgüdüsel verir ve analiz sürecinde daha az zaman harcar. Bu da hatalı veya kısa vadeli düşüncelere dayalı kararların artmasına neden olur. Örneğin, uyku yoksunluğu çeken bir CEO, ekibini ilgilendiren stratejik bir karar alırken, alternatifleri tam olarak değerlendiremeyebilir ve daha fazla hata yapabilir.

Kaliteli Uyku İçin Öneriler

Düzenli bir uyku rutini oluşturmak: Her gün aynı saatte yatıp kalkmak, biyolojik saatin dengelenmesine yardımcı olur.
Uyku öncesi ekran süresini azaltmak: Mavi ışık, melatonin üretimini baskılar ve uykuya dalmayı zorlaştırır.
Uyku ortamını optimize etmek: Serin, karanlık ve sessiz bir uyku ortamı, derin uykuyu destekler.
Öğleden sonra kısa şekerlemeler yapmak: 20-30 dakikalık kısa uykular, zihinsel yenilenmeyi artırabilir.

Özetle, kaliteli bir uyku, liderlerin zihinsel dayanıklılığını artırır, karar alma süreçlerini iyileştirir ve daha stratejik düşünmelerini sağlar.

Kişisel Not: Yakın tanıyanların bildiği üzere ben, günde ortalama 5-6 saatlik bir uyku düzeni ile hayatımı devam ettirmekteyim. Bu kişisel tercihimin hem fiziksel hem de ruhsal hayatıma olan negatif etkilerinin de bilincindeyim. Ancak uykudan "arttırdığım" zamanları ailem ve hobilerim için harcamaya özen gösteriyor, bu şekilde en azından zamanımı daha eğlenceli ve psikolojik olarak rahatlatıcı geçirmeye gayret gösteriyorum. Hafta içi ihtiyaç duyduğum zamanlarda ise öğleden sonraları 30-40 dakikalık bir "power nap" beni tekrar zinde bir şekilde şarj etmeye yetiyor. Ne demişler: "Bay Ergin'in dediğini yap, yaptığını (her zaman) yapma!" 😊

4. Karar Almanın 8 Altın Kuralı

Başarılı bir lider, yalnızca doğru kararlar almakla kalmaz, aynı zamanda kararlarını nasıl yöneteceğini de bilir.

Liderler için başarılı bir karar alma süreci, stratejik planlama, zaman yönetimi ve zihinsel berraklığı optimize etmekten geçer. İşte uygulanabilir bazı stratejiler:

Önemli Kararları Sabah Saatlerinde Alın: Beyin sabah saatlerinde daha tazedir ve karar verme süreci daha sağlıklı işler.
Gereksiz Kararları Otomatize Edin: Sabah kahvaltısı, kıyafet seçimi gibi günlük rutinleri minimize ederek zihinsel enerjinizi büyük kararlara saklayın.
Karar Yorgunluğunu Azaltın: Gün içinde fazla karar vermemek için süreçleri sistematik hale getirin, kritik kararları belirli zaman dilimlerine yerleştirin.
Uyku Kalitenizi Artırın: Yeterli ve kaliteli uyku, karar verme sürecinizi doğrudan etkiler. Uyku hijyeninizi koruyarak daha sağlıklı kararlar alabilirsiniz.
Bilgiye Dayalı Karar Verin: Sezgisel kararlar bazen işe yarasa da, en iyi liderler verilere ve mantıklı analizlere dayalı kararlar alır.
Zihinsel Molalar Verin: Gün içinde kısa molalar alarak beyninizi dinlendirin ve daha verimli kararlar alın.
Uzun Vadeli Düşünün: Anlık baskılardan kaçınarak, kararlarınızın uzun vadeli etkilerini göz önünde bulundurun.
Kararları Ekibinizle Birlikte Alın, Delegasyon Yapın: Tüm kararları kendinizde toplamak yerine, uygun delegasyonla karar alma süreçlerinizi optimize edin.

Bu stratejiler, liderlerin zihinsel dayanıklılığını artırarak daha bilinçli ve etkili kararlar almasını sağlar.

Daha iyi kararlar almak, beynin ve bedenin dengesini korumakla mümkün. Unutmayın, Liderlik yalnızca doğru kararlar almak değil, karar alma sürecini de yönetmektir.

Peki siz karar alma süreçlerinizi nasıl yönetiyorsunuz?

(Bu yazının düzenlenmesinde ve görsel yaratımlarında YZ araçları kullanılmıştır.)